نگارش: سودابه هراتی،دکترای برنامه ریزی شهری
یکی از مفهوم‌های بنیادین در فلسفه سیاسی ارسطو (۳۲۲-۳۸۴ ق.م) که با گذشت حدود دو هزار و پانصد سال هنوز تازگی و اهمیت خود را در روزگارما حفظ کرده است، مفهوم «شهروند» با انواع ویژگی‌ها و ارتباط آن با مفهوم «فضیلت» است.
مراد ارسطو از «شهر» (polis) «جامعه سیاسی» است و «شهروند»، ترجمه polites (یونانی)Citizen (انگلیسی) و citoyen (فرانسوی) است.
ارسطو در آغاز کتاب سوم رساله سیاست، به ما یادآور می‌شود که «هر شهر از جمع شهروندان پدید می‌آید.» او جایگاه فرد را در ارتباطش با شهر می‌بیند و نه با دیگر شهروندان که با او در جامعه سیاسی زندگی می‌کنند. از نظر ارسطو «شهروند کسی است که در شهری که مسکن او آن جاست، حق دادرسی و بیان عقیده درباره امور [از طریق شوراهای ملی] را دارا است.»
شهروند دارای حقوقی است که حق برخورداری از مسکن (مالکیت)، حق دادرسی و حق آزادی از مهم‌ترین آن‌ها است. این شهروند است که شهر را پدید می‌آورد و شمار شهروندان باید به حدی باشد که استقلال زندگی آنان را تأمین کند. ارسطو در پی تعریفی از انسان است که بتوان او را بدون هیچ قید و شرطی شهروند نامید. در این تعریف، افراد دارای منع و حجر جای نمی‌گیرند تا شهروند نامیدن آنان مستلزم رفع منع و حجر باشد. در نگاه او، «شهروند محض و مطلق کسی است که حق اشتغال به وظایف دادرسی و احراز مناصب را دارا باشد. » البته چنین تعریفی از شهروند در هر حکومتی تعیین نمی‌یابد. شهروند آزاد و دارای حقوق انسانی را، به باور ارسطو، باید در حکومت دموکراسی یافت.
می گویند روزی سقراط بر دروازه ی شهر نشسته بود فردی از آنجا عبور می کرد، از سقراط پرسید می خواهم از شهر خود مهاجرت کنم به این شهر بیایم.سقراط گفت مردم شما چگونه افرادی هستند؟ گفت : مردانی دروغگو،خیانت در امانت، نسبت به یکدیگر نامهربان و…
سقراط گفت: مردم این شهر هم اینگونه هستند، مرد از مهاجرت پشیمان شد و به شهر خود برگشت.
روزی دیگر که سقراط بر دروازه ی شهر نشسته بود،مردی عبور کرد و سئوال کرد من می خواهم به این شهر مهاجرت کنم .سقراط از او پرسید ساکنین شهر شما چگونه افرادی هستند؟گفت مردمی بسیار مهربان،امانتدار، راستگو و شهر خود را مانند خانه خود می دانند و همه افراد مانند اعضاء یک خانواده هستند و… سقراط پاسخ داد ساکنین این شهر هم همین گونه هستند. این مرد هم از مهاجرت پشیمان گشت و به شهر خود باز گشت.
امروزه با اهمیت یافتن عنصر دانش و اطلاعات در عصر جدید، و پیشرفت تکنولوزی و نیروی انسانی صاحب دانش و اطلاعات از اهمیت بالایی برخوردار شده است. سطح دانش و اطلاعات موجود در میان عامه مردم یک جامعه به عنوان یکی از پیش درآمدها و عناصر اساسی توسعه و پیشرفت آن در هر کشوری محسوب می شود. اکثر افراد شناخت کمی نسبت به موضوعات علمی، عمومی محیط اطراف خود را دارند.داشتن ابزاری به نام دانش و تکنولوژی می تواند از یک سو ضعف موجود در رسانه ها و برنامه های آموزشی، برای گسترش شناخت مردم از مقولات علم و فناوری نشان دهد و از سوی دیگر بی علاقگی مردم در کسب اطلاعات درباره این گونه نهادها و فرایندها را آشکار می سازد. این نوع نگاه به دانش و تکنولوژی می تواند منزلت علمی اکثر افراد صاحب نظر را افزایش دهد، همچنین موجب رغبت افراد به کنجکاوی و واکاوی در محیط زندگی خود شوند.
شهر و هر محیط زندگی مدنی واجتماعی ، با شهروندان معنی پیدا می کند. رابطه شهروندان با مدیران شهری از جمله مسائل و موضوعات مهمی است که در حوزه مدیریت شهری در جهان مورد توجه قرار گرفته است. شهرها از جمله مراکز سکونتی هستند که برای ایفای نقشهای متعدد به افراد در عرصههای سیاسی و اجتماعی نیاز دارند. نقش دادن به افرادِ متفاوت عرصه شهری از جمله دولت، مردم، نهادهای مدنی و قانونگذار باعث ایجاد وظایف متقابل و دو سویه بین شهروندان و ادارهکنندگان امور در راستای رسیدن به حقوق شهروندی، در سطح ملی و محلی می شود.در جامعه ی امروزه باید بستراستفاده از اندیشه های نو و سازنده در راستای ارتقاء کیفی محیط شهری میها گردد، که شهروندان بتوانند با ابزارهای موجود مدیریتی، عملکرد مدیران شهری را جهت نظارت بر امور شهر و تحقق پذیری اهداف و پیشنهادهای آنان را ارزیابی و مورد نقد قرار دهند. این امر می تواند در راستای ایجاد مؤلفه های بهینه شهر و بهتر شدن محیط زندگی افراد تأثیرگذار باشد. تحقق پذیری ایده های خوب شهری از نگاه شهروندان ، می تواند به عنوان عملکردهای اثر بخش در سیستم مدیریت پویای شهر مفید باشد.
نگاه اندیشمند و متفکر افرادی که در شهر زندگی می کنند می تواند موجب پیشرفت اجتماعی و رونق زندگی در شهر گردد. جلوگیری از تخریب و بزرگ نمایی مشکلات درون شهر ها توسط افراد صاحب نظر و مورد اعتماد مردم ، نشاط و رغبت را در زندگی شهروندان پدیدار می کند.
